Tyłozgryz – objawy, przyczyny i jak leczyć?

Szczęka i żuchwa, podobnie jak zęby, odgrywają istotną rolę w procesach przeżuwania pokarmów, mają też ogromny wpływ na rysy twarzy i estetykę uśmiechu. Dlatego tak ważne jest, aby ich kości rozwijały się prawidłowo. Kiedy tak się nie dzieje, pojawiają się wady zgryzu, niektóre bardzo poważne i potencjalnie niebezpieczne. Jedną z nich jest tyłozgryz. To często spotykana wada zgryzu charakteryzująca się wyraźnym cofnięciem dolnego łuku zębowego względem górnego. Jego przeciwieństwo stanowi przodozgryz, doprzednie wysunięcie dolnego łuku zębowego w stosunku do łuku górnego. Obie te dysfunkcje ujawniają się już we wczesnym dzieciństwie, w momencie wyrzynania się stałych zębów (tj. po siódmym roku życia) – wtedy też należy interweniować.

Jak rozpoznać tyłozgryz?

Tyłozgryz ma postać wady gnatycznej zauważalnej w wyglądzie zewnętrznym – można ją rozpoznać po zaburzeniach proporcji twarzy. Jego najbardziej charakterystycznym objawem jest nadmierne wychylenie górnych siekaczy oraz będące następstwem tego wychylenia nieprawidłowe ułożenie ust i pogłębienie bruzdy wargowo-bródkowej, co daje specyficzny, tzw. ptasi profil.

Wyróżnia się trzy rodzaje tyłozgryzu:

• tyłozgryz całkowity – oznaczający cofnięcie całego dolnego łuku zębowego,
• tyłozgryz częściowy – oznaczający cofnięcie jedynie dolnych zębów przednich,
• tyłozgryz rzekomy – oznaczający zwiększony doprzedni wzrost szczęki w stosunku do kości mózgoczaszki.

Każdemu z tych trzech rodzajów tyłozgryzu może – poza deformacją twarzy – towarzyszyć wiele dodatkowych, uciążliwych objawów takich jak trudności w dostatecznym rozdrabnianiu pokarmów i wynikające z tego problemy z niestrawnością, trudności w zachowywaniu właściwej higieny jamy ustnej i wynikające z tego zwiększone ryzyko chorób zębów, nierównomierne ścieranie się zębów, nawracające bóle głowy, przeciążenie stawów żuchwowo-skroniowych, bruksizm, a w skrajnych przypadkach również kłopoty z poprawną, wyraźną mową.

Jakie są przyczyny tyłozgryzu?

Na powstawanie tyłozgryzu mogą mieć wpływ uwarunkowania genetyczne, jednak do jego najczęstszych przyczyn zalicza się czynniki środowiskowe, przede wszystkim zbyt długie karmienie dziecka butelką, zbyt późne odstawienie go od smoczka oraz przyjmowanie przez malucha nieprawidłowej pozycji w trakcie karmienia lub podczas snu. Prawdopodobieństwo wykształcenia się tyłozgryzu zwiększa także przedwczesna utrata mlecznych siekaczy w dolnej szczęce, patologiczna lordoza szyjna i osłabienie kośćca na skutek niedoborów witaminy D. Dlatego tak ważna jest prawidłowa opieka nad dzieckiem i stałe monitorowanie zachodzących w jego ciele zmian. Musimy pamiętać, że w pierwszych latach życia człowieka jego kości intensywnie się rozwijają – trzeba koniecznie zadbać o to, by wzrost ten przebiegał prawidłowo, a jeśli już zostanie w jakiś sposób zaburzony, należy natychmiast zacząć temu zaburzeniu przeciwdziałać, by uniknąć dotkliwych konsekwencji.

Jak wygląda leczenie tyłozgryzu u dzieci?

Tyłozgryz u dzieci można leczyć na kilka sposobów, z których najpowszechniej stosowany to leczenie ortodontyczne, czyli założenie aparatu na zęby (ruchomego lub stałego). Jeśli wada zgryzu jest niewielka, a dziecko małe, zaleca się aparat ruchomy – jest on najwygodniejszy, bo nosi się go tylko przez kilka godzin dziennie albo zakłada na noc, a potem zdejmuje, nie utrudnia więc jedzenia ani szczotkowania zębów. Większa wada zgryzu, szczególnie u starszego dziecka, wymaga założenia aparatu stałego – montuje się go trwale na kilka do kilkunastu miesięcy, po tym czasie łuk zębowy powinien wrócić do normy. Tyłozgryz u dzieci można leczyć także operacyjnie. Takie rozwiązanie zaleca się jedynie w skrajnych przypadkach, gdy tyłozgryz jest na tyle zaawansowany, że spowodował niedorozwój całej żuchwy. Operacja pozwoli na jej kompletną rekonstrukcję wraz z przywróceniem właściwego ustawienia łuku zębowego. Osiągnięty operacyjnie efekt utrwala się aparatem ortodontycznym zakładanym na okres kilku miesięcy. W leczeniu tyłozgryzu u dzieci pomocne są też ćwiczenia mięśniowe (polegające na przykład na wielokrotnym wysuwaniu i cofaniu żuchwy, masażu górnej wargi dolnymi siekaczami oraz naśladowaniu określonych odgłosów), stosuje się je zwykle jako wprowadzenie do leczenia podstawowego lub jego uzupełnienie. Doboru najlepszej w danym przypadku metody leczenia dokonuje zawsze ortodonta – robi to na podstawie przeprowadzonych badań RTG oraz dokładnej analizy uzębienia i rysów twarzy dziecka.

Czy możliwe jest wyleczenie tyłozgryzu u dorosłego?

Tyłozgryz u osoby dorosłej, powstały w wieku dziecięcym, ale dotąd niezdiagnozowany i niewyleczony, również można poddać leczeniu, trzeba jednak pamiętać, że kości, które już zakończyły fazę wzrostu, nie poddają się tak łatwo ingerencji ortodontycznej, a co za tym idzie, leczenie potrwa dłużej i będzie bardziej skomplikowane. Aparat ruchomy nie wchodzi oczywiście w grę, pacjent może wybierać jedynie z szerokiej oferty dostępnych obecnie w ortodoncji tradycyjnych i nowoczesnych aparatów stałych – zakładane są one na okres kilku lat, ponieważ tylko tak długie leczenie zagwarantuje zamierzony efekt. Poza tym tyłozgryz u dorosłych, podobnie jak u dzieci, leczy się też operacyjnie.

Dlaczego nie warto bagatelizować tyłozgryzu?

Tyłozgryz to wada zgryzu, która na pierwszy rzut oka nie wydaje się poważnym problemem, a jednak powoduje spore kompleksy i co gorsza, utrudnia codzienne funkcjonowanie. Jest to szczególnie uciążliwe w wieku dojrzewania i w dorosłym życiu. Aby oszczędzić takich kłopotów swojemu dziecku, warto przynajmniej dwukrotnie odwiedzić z nim ortodontę dziecięcego – po raz pierwszy w czasie kształtowania się jego zębów mlecznych (około trzeciego roku życia), a po raz drugi już po wyrżnięciu się zębów stałych (około dwunastego roku życia) – by upewnić się, że wzrost kości żuchwy i szczęki przebiega prawidłowo lub w porę zareagować, jeśli zacznie dochodzić do zaburzeń w tym obszarze. Odpowiednia profilaktyka, jak również wczesna diagnoza i błyskawiczna reakcja, pozwolą uchronić dziecko przed deformacją twarzy i wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami estetycznymi i funkcjonalnymi.